Je begint in je eentje maar doet het met elkaar

Het is een verfrissend gure herfstochtend als zo’n 25 Rijkscollega’s in een strandtent op Scheveningen bij elkaar komen. Het strand van Scheveningen ligt er verlaten bij, op enkele die hards met hun hond of een verdwaalde zwemmer na die de elementen trotseren. Een stevige wind waait krullen zand langs de vloedlijn op. Binnen daagt Merijn de aanwezigen met stellingen uit na te denken over hun gedrag. Wie scheidt afval? Bijna alle handen gaan omhoog. Merijn: “88 procent van de mensen scheidt papier, maar we scoren heel laag in het gescheiden inzamelen van plastic...” Een feitje waar veel aanwezigen van schrikken: plastic verliest 95 procent van zijn waarde na één keer gebruiken. Na één keer gebruik kun je alleen laagwaardig recyclen of verbranden. Maar het máken van een papieren tas heeft vijf keer meer impact op het milieu dan een plastic tas. Toch verbieden we die laatste omdat ze simpelweg bijna niet vergaan als ze in de natuur belanden. Nog zo’n schokkend feitje: de verpakking van voedsel heeft veel minder impact op het milieu dan het eten zelf. Zo heeft vlees honderd keer meer impact dan de verpakking ervan. Merijn: “Bespaar dus op je voedsel en de verspilling ervan.”

Met zijn vragen wil Merijn iets bereiken dat eenvoudig lijkt maar in de praktijk moeilijk blijkt te zijn: gedragsverandering. “In Nederland alleen gooiden we elk dag honderdduizend plastic flesjes op straat. Door een in 2016 zelfgeschreven motie, die werd overgenomen door het kabinet, kwam er uiteindelijk statiegeld op kleine plastic flesjes. Inmiddels belandt er 86 procent minder plastic flesjes in de natuur. Dat heeft mij iets belangrijks geleerd: je begint in je eentje, maar je doet het met elkaar. Het belangrijkste wat we moeten doen? Onze wegwerpcultuur doorbreken. Dit is de oorzaak van de huidige milieuproblemen. Neem de wegwerpkoffiebeker. In Nederland gebruiken we er elke ochtend vijf miljoen. Zet je die bekertjes op een rij, dan loopt die rij van Amsterdam naar Brussel.” Gelukkig verandert er al veel, stelt Merijn: “Negen jaar geleden was plastic afval geen issue; nu komt er een wet die wegwerpbekers verbiedt.” En of hij het nou in gang gezet heeft of iemand anders, dat doet er niet eens toe. Het gaat er volgens hem om de odd one out te zijn. Wees degene die zo dapper is het anders aan te pakken. “Iemand moet beginnen en daarin hebben jullie bij uitstek een voorbeeldrol.” Denk bijvoorbeeld na hoe je naar je werk reist, wat je consumeert en hoe je je energieverbruik kunt verminderen. Dat kun je als individu doen, maar natuurlijk ook als ambtenaar. Verduurzaming van de Rijksoverheid gaat sneller als elke medewerker ook een extra stap zet.

Dan is het tijd om naar buiten te gaan. In een vrolijk gekleurde optocht lopen deelnemers over het strand. Ze worden steeds fanatieker als ze zien hoeveel vuil er half verborgen tussen het zand ligt. In een krap half uur is de opbrengst al kilo’s vuil. Van Flügelflesjes tot tie-wraps die na een festival achtergelaten zijn, van een hoed en een uit Engeland afkomstig pakje sigaretten tot een strandlaken en zelfs een complete fauteuil die in de duinen gemikt is. Ook zitten er wikkels van plastic flesjes tussen. Merijn: “Het stuk plastic waarop staat dat het een statiegeldflesje is. Zonder wikkel zien mensen dat niet en gooien ze het flesje alsnog weg. Het statiegeld krijg je dan niet terug maar gaat naar de producent van de inhoud van het flesje.”

Weer terug in de strandtent, is het tijd om stil te staan bij de acties die het ministerie zelf onderneemt om te verduurzamen. Natuurlijk, er is een doel: klimaatneutrale bedrijfsvoering in 2030, waarvoor alle departementen gebruik gaan maken van de CO2-prestatieladder. Ook SZW is daar inmiddels aan begonnen, samen met VWS en OCW. “We delen de panden waar we in zitten en dus delen we ook een belangrijk deel van de verduurzaming van onze bedrijfsvoering. Samen staan we sterk”, stelt duurzaamheidscoördinator Marieke van den Bosch. “We stappen in op trede 3 van de ladder, maar willen door naar trede 5. Inmiddels weten we al dat onze grootste CO2-bron zit in het vervoer. Zo komt de Arbeidsinspectie op veel plekken waar je niet kunt komen met het openbaar vervoer. Door het wagenpark volledig elektrisch te maken, bereiken we een enorme CO2-reductie. Daarin zijn al flinke stappen gezet.”

Maar er zijn nog veel meer manieren om een verschil te maken, stelt Marieke. “Neem onze catering. Ik kan zeggen: dat regelt onze facilitaire dienstverlener FM Haaglanden dus daar hoef ik me niet direct op in te spannen. Maar we komen elkaar als klant en leverancier dus wel tegen. Bovendien geldt: verduurzamen doe je samen en we kunnen elkaar helpen. Zo krijgen we meer voor elkaar. Ook als ik iets doe dat de ander helpt bij het verkleinen van zijn ecologische voetafdruk. De cateraar verzorgt koffie in onze panden, maar onze medewerkers zorgden er met elkaar voor dat we in ons pand, dat we delen met VWS, tot nu toe ruim 3.700 kilo koffiebekertjes weggooiden. Dat vind ik een tamelijk verdrietige hoeveelheid en daar kunnen wij als medewerkers iets aan doen.”

Gelukkig komt er op 1 januari 2023 een nieuwe cateraar die enkele duurzame maatregelen doorvoert. “Hartstikke fijn en noodzakelijk dat we dan herbruikbare bekers binnen ons pand krijgen! Het afwassen ervan wordt overigens verzorgd door medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt wat zeker voor SZW óók een belangrijk duurzaamheidsthema is. Dit toont bovendien de kracht die we vanuit inkoop hebben”, stelt Marieke. “Door daarin ook naar duurzaamheid te kijken, krijgen we allerlei oplossingen die onze voetafdruk helpen verkleinen.”

pSG Krista Kuipers is heel blij met de discussie die ontstaat. Zij roept de aanwezigen op om in de organisatie verder te vertellen wat je gedaan hebt op het strand: “En ik doe zeker ook de oproep na te denken over je eigen gedrag en dat van je collega’s. Merijn laat ons zien dat het begint bij een klein gebaar maar dat het tot iets groots kan leiden. Verduurzamen in je dagelijks handelen is niet ingewikkeld. Neem de trap in plaats van de lift, ga eens door je eigen buurt met een vuilniszak, let op hoeveel je bestelt om verspilling te voorkomen, spreek elkaar aan op dingen die we kunnen doen om het rijk zelf ook te verduurzamen.” Maar naast dit soort individuele acties, moet er ook op rijksniveau iets gebeuren. En daar stuurt de Interdepartementale Commissie Bedrijfsvoering Rijk (ICBR), waar Krista lid van is, nadrukkelijk op. Zo wil de ICBR de ambities uit het klimaatakkoord, ook verankerd in het huidige coalitieakkoord, uitdragen maar vooral ook realiseren. De invoering van de CO2-prestatieladder en de sturing op CO2-reductie van de meest vervuilende bedrijfsonderdelen is dan ook een uitdrukkelijke wens van de ICBR. De vertaling van beleid naar de dagelijkse praktijk gebeurt op niveau van de uitvoerende organisaties.

Nog iets waar Krista de aanwezigen op wijst: “Met de nieuwe cateraar die Marieke noemde, richten we een vergaderplein in. Daar staan de lunches klaar voor de vergaderingen. Je gaat daarheen en pakt wat je nodig hebt. Als het op is, wordt het bijgevuld. Dat leidt tot heel veel minder verspilling. En wat aan het eind van de dag toch over is, daar maken we ‘too good to go’-pakketjes van. En niet onbelangrijk: bij SZW wordt vegetarisch de standaard. Wel grappig trouwens: ik hoor veel animo voor die keuze bij de mensen die hier aanwezig zijn, maar in vergaderingen word ik soms negatief benaderd als ik het benoem. Laatst zei iemand nog: ‘Het kan toch niet waar zijn dat mijn werkgever bepaalt wat ik wel en niet mag eten?’ En het mooie was: iemand anders ging er tegenin. Die zei: ‘Dat doet je werkgever ook niet, ze biedt het alleen niet meer aan. Het staat je vrij buiten de deur vlees te kopen.’ Als ik zo’n discussie hoor, denk ik dat we op de goede weg zijn. Ik zie hiermee dat onze mentaliteit en ons gedrag veranderen.”

Plastic Soup Surfer Merijn Tinga heeft een simpel slotwoord voor de aanwezigen: “Begin er gewoon aan. Ga het doen. Er is altijd iets te verzinnen dat je tegenhoudt, maar stap voorbij die angst. Verschuil je ook niet achter een duurzamere inkoop. Het is heel mooi dat het Rijk de inkoop verduurzaamt, maar dat ontslaat de medewerker als individu niet van de plicht zich ook in te spannen en duurzamere keuzes te maken. Stel je bij elke werkgerelateerde opdracht de vraag ’is dit duurzaam?’” Krista sluit zich aan bij die woorden en stelt: “Ik bied me aan om het sneller te laten gaan. Als je een hobbel ziet of merkt dat iets lastig te realiseren is, neem dan contact met mij op. Dan word ik jouw pleitbezorger om het voor elkaar te krijgen. We moeten veranderen maar we moeten ook wíllen veranderen. ”

Wil je meer weten over wat de rijksoverheid doet om de bedrijfsvoering van het Rijk duurzamer te maken, kijk op www.denkdoeduurzaam.nl.